Yazar Betül Nur Güney
Adaptasyon kabiliyetine rağmen insanlar yağmurlu havada, bulutlu havada, soğuk havada ya da karanlık ortamlarda depresyona eğilim göstermişlerdir. Özellikle İngiltere, Belçika, Hollanda, İsveç ve Norveç gibi Kuzeybatı Avrupa ülkelerinde okyanusal iklim belirtileri görülmüştür. Yazları serin, dört mevsim yağışlı geçen bu ülkelerin insanlarında depresyon oranının, Akdeniz iklimi yaşayan ülkelerinkine göre çok daha yüksek olduğu bilimsel verilerle gösterilmiştir. Özellikle İngiltere’de bu durum için mavi gökyüzünü ve Güneş’i temsil eden tamamen sarı ya da tamamen mavi eşyalar ve duvarlardan oluşan renkli oda terapilerine başvurulmuştur.
Doğamız itibarıyla soğuk havada bile gökyüzünün açık ve aydınlık olması ruh sağlığımıza olumlu yansıyan bir etkendir. Güneş sayesinde bu olumlu etkenin depresyon oranını azalttığını söylesek de aslında Güneş’ten D vitamini alabilme yeteneğimiz de burada söz konusu olmuştur. Zira Erzurum gibi soğuk kış şartlarına sahip olsa bile en çok güneş ışığı alan şehirlerde bu durumdan yararlanmanın; günün belli saatlerinde özellikle güneş ışınlarının dik geldiği öğle saatlerinde kollarımızın ve bileklerimizin içe bakan açık renkli kısımlarını ya da dizlerimizden aşağı bacaklarımızı ve ayak bileklerimizi günde 10-15 dakika direkt güneş ışığına maruz bırakmanın D3 vitamini ihtiyacımızın karşılanmasında en doğal ve en sağlıklı ihtimal ile yeterli olduğu uzmanlar tarafından görülmüştür. Tabii bulut, duman, yaşlılık ve koyu renkli tene sahip olmak, güneş kremi kullanmak, obezite gibi etkenler, alacağımız D vitamini miktarını azaltmış ve ihtiyacımızı karşılamamıştır.
Pencereden güneş ışığı almak da bu etkenlere dahil edilmiştir. Yediğimiz besinler tarafından D vitamini ihtiyacımızın %10’luk kısmının karşılandığını söylemeyi ihmal etmeyelim. Yağlı balıklar (alabalık, somon, ton balığı, uskumru gibi), sığır karaciğeri, yumurta sarısı, süt ürünleri ve mantarlar D vitamini içerirler. Mantarların ultraviyole ışınla beraber D vitamini değerinin (besin değerinin) arttığı, hatta ülkemizde de ultraviyole ışına maruz bırakılan mantarların bilimsel olarak besin değerinin arttığı, mikrobiyal özelliklerinin düştüğü bilinmektedir (2018).[i] Hem moleküler biyolog hem de eczane teknikeri olarak eczanede staj yaptığım müddetçe tahlil sonuçlarına şaşıran, depresyon, diz ağrıları gibi hastalıklardan şikayetçi olan, uzman doktorların yazdığı reçeteyle bizlere başvuran bireylere sıklıkla denk geldiğimi söylemeliyim. Reçetelerde D3 veya D2 olarak doktorun tavsiye ettiği vitamin takviyelerini damla ya da kapsül dediğimiz katı formuyla temin eden bireylerin sıklığı göz ardı edilmemektedir.
[i] Gamze KOCER. N. Meltem KEKLİK (2018). Atımı UV Işığım Beyaz Şapkalı Kültür Mantarı (Agaricus Bisporus) Yüzeyinde Listeria Monocytogenes’in Inaktivasyonu Üzerine Etkileri Dergi Park, 43 (6), 896-905.
Peki nedir D vitamini? Ne işe yarar? Eksikliğinde ne olur? Genetik varyasyonlara etkisi nedir? Bilinen bazı hastalıkların tedavisinde olumlu etkisi var mıdır? Bahsedelim…
D vitamini kemiklerimizin ana yapı taşlarından oluşan kalsiyum, magnezyum ve fosfatın vücudumuzda emilmesine yardımcı olan; kaslarımızın hareket etmesi, sinirlerimizin beynimiz ile vücudumuz arasındaki mesajları iletmesi ve bağışıklık sistemimiz için ihtiyaç duyulan, deride sentezlenebilir olduğundan yağda çözünen steroid yapıda bir hormondur. D1, D2, D3, D4 ve D5 olarak beş formdan oluşsa da etki açısından D2 (ergokalsiferol) ve D3 (kolekalsiferol) vitaminleri ihtiyacımızı karşılayacak olan temel vitamin türleridir. Her ikisi de kanımızdaki D vitaminini artırır ancak D3 vitamini D2 vitamininden daha çok ve daha uzun süre kandaki D vitamini değerini yükselttiği için genelde doktorların tavsiyesi D3 vitaminidir. 1 alfa hidroksilaz, D vitamini sentezinde yer alan ve vitamin D’nin aktif formuna dönüşmesi için gerekli anahtar enzimdir. 25(OH)D böbreklerde vitamin D’nin en aktif şekli olan 1025(OH), D3’e (kalsitriole) dönüşür (hidroksillenir). Bu unsur ya da metabolit 25(OH)D’den 100-500 kez daha aktiftir ki bağırsaktan kalsiyum emilimini artırır. 1025(OH), D3 yeterli düzeye ulaştığında 24 hidroksilaz enziminin salınımını arttırmakta, bunun üzerine böbreklerde 24,25-dihidroksivitaminD3(24,25(OH),D3) şekline dönüşür ve sonra katabolize edilir (2015).[i] Yağda çözündüğü için takviye sürecinde yine bir miktar yağlı yemeklerle beraber alınması emilimini kolaylaştırır.
D vitamini eksikliği kalsiyum eksikliğiyle beraber kemik sağlığı sorunları, çocuklarda raşitzm, kalp hastalıkları -araştırmalar kan kolesterol düzeylerini ve yüksek tansiyonu azaltmaya yardımcı olduğunu gösteriyor- depresyon (beynimizin düzgün çalışması için D Vitamini gereklidir.) gibi rahatsızlıkları beraberinde getiriyor. MS (Multipl Skleroz) ve tip 2 diyabet gibi hastalıklar da bu tür sağlık sorunlarına dahil oluyor. Bununla ilgili doğuştan birtakım genetik etkenler de söz konusudur. Beş yıl önce Michigan Üniversitesinde yapılan bir araştırmanın, kanında D vitamini düzeyinde eksiklik görülen çocukların yüksek vitamin düzeyine sahip çocuklara kıyasla agresif ve kurallara aykırı davranışlar geliştirme olasılığının iki kat daha fazla olduğunu da söyleyelim (2020).[ii]
[i] Arş. Gör. Dt. Saim YANIK, Yrd. Doç. Dr. Aydin KESKİNRÜZGAR, Doç. Dr. Mutan Hamdi ARAS, Prof. Dr. Sedat ÇETİNER (2015) Vitamin D’nin Biyolojik Önemi ve Diş Hekimliği ile Olan İlişkisi. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Dergisi, 25(1), 128-134.
[ii]Robinson Sonia, Marin Constanza Oliveros Henry. MoraPlazalar Mercedes, Lozoff Betsy, Villamor Eduardo (2020). Vitamin D Deficiency in Middle Childhood Is Related to Behavior Problems in Adolescence. The Journal of Nutrition 150(1), 140-148.
Miyeloid türevli baskılayıcı hücreler (MDSC), sitotoksik T hücrelerinin tümör hücrelerine saldırıp vücuttaki tümör hücrelerini temizleme yeteneğini baskılar. Ancak yapılan araştırmalar 1025(ΟΗ), vitamin D’nin MDSC fonksiyonunu baskılamak ve tümör hücrelerinin T hücresi aracılığıyla temizlenmesi üzerindeki kısıtlanmayı serbest bırakmak için kullanılabileceğini göstermiştir.[ii] Dolayısıyla D vitamininin kanser tedavisinde oldukça etkili olduğu biliniyor. Bu önemli bulgularla beraber covid-19 pandemi sürecinde bağışıklık sistemine büyük etkisi olduğundan dolayı D vitamini satışları çoğalmıştı. Ancak hala covid-19’u önleyebilecek ya da tedavi edebilecek ölçüde genetik bir veri elde edilmemiştir (2021).[iii] Araştırmacı Guillaume Butler- Laporte bunun en büyük sebebini D vitamini çalışmalarının çoğunun yorumlanmasının zor olduğunu, bunun ileri yaş veya kronik hastalıklara sahip olmak gibi ciddi risk faktörlerini ayarlayamamanın dezavantajları olarak gördüğünün altını çiziyor. Bu çalışmalar karmaşık ve yoğun olduğundan kesin sonuçları almanın uzun zaman alacağını bilen bilim insanlarıyla beraber farkına varıyor, gelişmeleri yakından takip ediyoruz.
Kaynakça
[i] Vitamin D receptor (VDR)-mediated actions of la,25(OH)2vitamin D3: Genomic and non-genomic mechanisms, Mark R. Haussler, Ph.D., Regents Professor a, Peter W. Jurutka, Ph.D., Associate Professor a,b, Mathew Mizwicki, Ph.D., Assistant Research Professor c, Anthony W. Norman. Ph.D., Distinguished Professor c.d.
a) Department of Basic Medical Sciences, University of Arizona College of Medicine, Phoenix, AZ 85004, USA
b) Division of Mathematical and Natural Sciences, Arizona State University, Phoenix, AZ 85306, USA
c) Department of Biochemistry. University of California, Riverside, CA 92521, USA
d) Division of Biomedical Sciences, University of California, Riverside, CA 92521, USA
Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism 25 (2011) 543 559
[ii] J.C. Fleet a c, G.N. Burcham b, R.D. Calvert a, B.D. Elzey be, T.L. Ratliff b c (2019),
a) Department of Nutrition Science, Purdue University, West Lafayette, IN, United States
b) Department of Comparative Pathobiology, Purdue University, West Lafayette, IN, United States
c) Purdue University Center for Caneer Research, Purdue University, West Lafayette, IN, United States
- 25 Dihydroxyvitamin D (1,25(OH)2D) inhibits the T cell suppressive function of myeloid derived suppressor cells (MDSC). The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology 198
[iii] Guillaume Butler-Laporte, Tomoko Nakanishi, Vincent Mooser, David R. Morrison, Tala Abdullah, Olumide Adeleye, Noor Mamlouk, Nofar Kimchi, Zaman Afrasiabi, Nardin Rezk, Annarita Giliberti. Alessandra Renieri, Yiheng Chen, J. Brent Richards (2021). Vitamin D and COVID-19 susceptibility and severity in the COVID-19 Host Genetics Initiative: A Mendelian randomization study. Journal of Plos Medicine.
