Bir zamanlar Karya olarak anılan Bodrum, Datça, Milas civarında Anadolu tarihine adlarını yazdırmayı başarmış üç görkemli kraliçe yaşamıştır. Bu üç kraliçe tarihe adlarını yazdırırken Anadolu topraklarının engin tarihine ve kültürüne ışık tuttuğu gibi Anadolu kadınlarının toplumda ne kadar itibarlı bir yere sahip olduğunu da bir kez daha hatırlatırlar.
Karyalılar günümüz güneybatı Anadolu’sunda yer alan Karya bölgesinde yaşayan eski bir halktı. Yerli Anadolu gruplarından biriydiler ve farklı bir kültürel bir tarihe sahiptiler. Karyalılar denizcilik becerileriyle tanınır ve yetenekli savaşçılar olarak kabul edilirlerdi.
Halikarnassos Kraliçesi Artemisia
Halikarnaslı Artemisia olarak da bilinen Karia’lı I. Artemisia, MÖ 5. yüzyılda Karya’nın başkenti Halikarnas’ın kraliçesidir. Greko-Pers Savaşları’ndaki rolüyle özellikle de Pers kralı I. Kserkses‘e verdiği destekle ün kazanmıştır.
I. Artemisia, kendisinden önce Halikarnassos’u yöneten Kral Lygdamis‘in kızıydı. Babasının ölümünden sonra Artemisia tahtı devraldı ve şehir devletinin kraliçesi oldu. Zekâsı, cesareti ve stratejik zekâsıyla tanınıyordu.
Yunan-Pers Savaşları sırasında I. Artemisia, Pers Kralı I. Kserkses’i destekledi ve ona beş gemilik bir filo tahsis etti. MÖ 480’deki Artemisium Savaşı‘na ve daha sonra gerçekleşen Salamis Savaşı‘na bizzat katılmıştır. Son savaşta Artemisia I, Pers filosundaki bir gemi birliğini komuta ederek değerli bir rol oynamıştır.
Salamis Savaşı sırasındaki eylemleri özellikle önem taşımaktadır. Savaşın kızıştığı bir anda Artemisia I kendisini bir Atina gemisi tarafından sıkıştırılmış halde buldu. Yakalanmaktan kurtulmak için başka bir Pers gemisine çarpıp batırdı ve peşindekileri müttefik olduğu konusunda kandırdı. Bu manevra sadece kendi hayatını kurtarmakla kalmadı, aynı zamanda batan gemiyi düşman gemisi sanan Kserkses’in övgüsünü de kazandı.
I. Artemisia’nın Greko-Pers Savaşları’ndaki eylemleri onu Pers komutanları arasında öne çıkarmış, saygı ve hayranlık kazanmasını sağlamıştır. Bir deniz komutanı olarak yetenekleri ve savaş alanında bağımsız kararlar alma becerisi hem Pers müttefiklerinin hem de Yunan rakiplerinin büyük saygısını kazanmıştır.
Yunan-Pers Savaşları’ndan sonra I. Artemisia hakkında başka bir kayıt bulunmasa da, eylemleri ve cesareti onu antik tarihte önemli bir figür haline getirmiştir. Hikayesi antik metinler aracılığıyla aktarılmış ve edebiyat, tiyatro ve film de dahil olmak üzere çeşitli formlarda sanatsal yorumlara ilham kaynağı olmuştur.
Halikarnassos Kraliçesi Ada
Halikarnaslı Ada olarak da bilinen Karya’lı Ada, MÖ 4. yüzyılda Karya’daki Halikarnas kentini yönetmiş bir kraliçeydi. Karya satrabı (valisi) Hekatomnos‘un kızı ve babalarının ölümünden sonra satrap olan Mausolos‘un kız kardeşiydi.
Kocasının ve kardeşi Mausolos’un ölümünden sonra Ada kendini siyasi bir belirsizliğin içinde buldu. Mausolos güçlü bir hükümdardı ve ölümü bölgede bir iktidar açığı yarattı. Ada’nın kardeşi Pixodarus tahtta hak iddia etmeye çalıştı ve Halikarnassos’un kontrolünü ele geçirdi.
Ancak Ada, yönetimini ve meşruiyetini sürdürmeye kararlıydı. O sırada bölgede seferde olan Büyük İskender‘den yardım istedi. İskender onun davasını destekledi ve onun yardımıyla Pixodarus’u devirerek Halikarnas’ın kontrolünü yeniden ele geçirmeyi başardı.
Ada’nın yönetimi altında Halikarnassos bir istikrar ve refah dönemi yaşadı. Kamu binalarının inşası, bahçelerin ve parkların bakımı da dahil olmak üzere şehrin altyapısını iyileştirmeyi amaçlayan politikalar uyguladı. Ada ayrıca sanat ve bilimi aktif bir şekilde destekleyerek şehirdeki kültürel faaliyetleri teşvik etti.
Ada’nın hükümdarlığı diplomatik becerileri ve karmaşık siyasi durumları yönetme yetkinliğiyle öne çıkmıştır. Komşu devletlerle ittifaklar kurmuş ve Büyük İskender ile dostane ilişkiler sürdürerek onun saygı ve desteğini kazanmıştır. Ada’nın Halikarnassos’u yönettiği dönem, kentin tarihindeki en başarılı ve zengin dönemlerden biri olarak kabul edilir.
Ancak, Büyük İskender’in M.Ö. 323 yılında ölmesiyle Ada’nın hükümdarlığı da sona ermiştir. İskender’in ölümünden sonra bölge kargaşaya sürüklenmiş ve Ada’nın gücü zayıflamıştır. Sonunda kendi akrabaları tarafından tahttan indirildi ve sürgüne gönderildi.
Sürgüne yollanmasına rağmen, Ada’nın yetenekli bir yönetici ve sanat ile bilimin koruyucusu olarak bıraktığı miras devam etti. Hükümdarlığı, siyasi hünerlerini ve liderlik yeteneklerini gözler önüne sererek Karya ve Halikarnassos tarihi üzerinde kalıcı bir etki bıraktı.
Halikarnassos Kraliçesi Artemisia II
Karya’lı Artemisia II aslında M.Ö. 4. yüzyılda Karya satrabı (valisi) olan Mausolos‘un kız kardeşi ve eşiydi. Mausolos’un M.Ö. 353 yılında ölümünden sonra Artemisia II onun yerine kraliçe olmuş ve Karya’nın yönetimini devralmıştır.
Artemisia II ile ilişkilendirilen en önemli icraatlardan biri Halikarnas Mozolesi‘nin inşasıdır. Bu büyük mezar, ölen kocası Mausolos’a anıtsal bir övgü olarak inşa edilmiştir. Mozole, güzelliğiyle ünlü ve Antik Dünyanın Yedi Harikası‘ndan biri olarak kabul edilen olağanüstü bir mimari eserdir.
Artemisia II’nin Mozole’nin inşasını denetlemek için büyük özen gösterdiği söylenir. İncelikle işlenmiş frizler ve heykellerle bezenmiş etkileyici bir yapı oluşturmak için yetenekli mimarlar ve heykeltıraşlar görevlendirilmiştir. Mezarın kendisi geniş bir avlunun merkezinde yer alıyordu ve Karya hanedanının zenginliğini ve gücünü sergileyen sütunlarla çevriliydi.
Artemisia II, mimari çalışmalarının yanı sıra zekâsı ve diplomatik yetenekleriyle de tanınıyordu. Komşu bölgelerle ittifakları sürdürüp güçlendirme ve dönemin diğer güçlü yöneticileriyle etkileşim kurma konusunda yetenekliydi. Artemisia II, Mozole’nin tamamlanmasının ardından Karya’yı yönetmeye devam etti ve kendi ölümüne kadar bölgenin yönetimini üstlendi.
Ne yazık ki Artemisia II’nin saltanatının ayrıntıları ve Mozole’nin inşasındaki rolünün dışındaki icraatları daha az belgelenmiştir. Ancak onun mirası, etkileyici Mozole ve Mozolenin mimari ve antik Karya tarihi üzerindeki kalıcı etkisi sayesinde yaşamaya devam etmektedir.
