Yunan mitolojisinde Demeter tarım tanrıçasıdır ve anaç bir figürdür. Demeter’in iki erkek kardeşinden biri göklerin tanrısı Zeus, öteki denizlerin tanrısı Poseidon’dur.
Efsaneye göre Demeter, Zeus’tan Persephone (Kore) isimli bir kız evlat, Poseidon’dan ise Despoina isimli bir kız evlat doğurmuştur.
Persephone büyüyüp bir genç kız olduğunda perilerle birlikte kırlara çiçek toplamaya gider. Ancak yeraltı tanrısı ve dayısı Hades kıza görür görmez aşık olur ve onu kaçırır. Demeter sadece kızın çığlığını duyar ve kimin kaçırdığını anlayamaz. Bu yüzden gidip her şeyi gören Güneş’e sorar ve Zeus’un izni ile kızı Hades’in kaçırdığını öğrenir. Demeter kızının bu şekilde kendisinden koparılmasına çok öfkelenir ve bir daha tanrıların arasına katılmamak üzere yeryüzüne iner. Böylece ilahi görevlerini ihmal eden Demeter yüzünden artık ekinler büyümez ve dünyaya kıtlık gelir. Dünyada kederle dolanan Demeter Eleusis’i ziyaret eder ve buranın halkına kendi ritüellerini öğretir. Böylece, ünlü Eleusis gizem tarikatını kurmuş olur. Sonunda Zeus, dünyadaki kıtlığı önlemek için Persephone’yi geri getirmeye karar verir. Ancak Hades kızı göndermeden önce kızın ağzına bir nar tanesi koyar. Efsaneye göre yeraltı dünyasının nimetlerinden yiyen kişi yeraltına dönmek zorundadır. Bu yüzden Persephone yılın yarısını annesi Demeter ile birlikte geçirir ve dünya ilkbahar ile yazı yaşar – Demeter kızına kavuşmanın mutluluğu ile her şeyin büyümesine ve gelişmesine izin verir. Ancak Persephone sonbahar ile kış aylarında Hades’in yanına, Yeraltı Dünyası’na döner. Böylece Demeter yas tutar ve görevlerini ihmal ederek soğuk ve çorak mevsimlere neden olur.
Kısacası, Persephone yaşam-ölüm-yeniden doğuş döngüsünü temsil eder. Böylece, Persephone’nin hikâyesi, antik Yunan’da yaşam, ölüm ve ölümsüzlük temaları etrafında şekillenen önemli dini ayinler olan Eleusinian Gizemleri‘nin merkezinde yer alır.
Demeter ve Persephone hikayesinin önemli yorumlarından biri anne sevgisi ve ayrılık acısı temasıdır. Bu yorum kültürleri ve çağları aşan, özellikle dokunaklı ve yankı uyandıran bir yorumdur. Hikayede, anne-kız bağı ana odak noktasıdır. Demeter’in Persephone’yi ararken yaşadığı keder ve çaresizlik, anne sevgisinin ve anne-çocuk ayrılığından kaynaklanabilecek derin acının bir betimlemesidir. Mit aynı zamanda kadınların hayatlarında sıklıkla yer alan iktidar gücünü de ele alır. Demeter’in anne olarak Persephone’nin kaçırılmasında ve Hades’le evlenmesinde hiçbir etkisi olmamıştır. Dahası mevsimsel döngü hem dünyanın doğal döngülerini ve tarımsal uygulamaları hem de belki de yaşam döngüsünü ve büyümenin ve evden ayrılmanın kaçınılmazlığını yansıtır. Demeter’in kızının dönüşü üzerine duyduğu sevinç kışın sona ermesini ve toprağa yaşamın ve büyümenin geri dönmesini sağlayarak aralarındaki ilişkinin yenilenmesini sembolize eder. Yine de her yıl gerçekleşen zorunlu ayrılık dönemi, ilk ayrılıklarının kalıcı acısını hatırlatır. Ayrılmalarının ve yeniden bir araya gelmelerinin döngüsel doğası, özellikle çocukluktan yetişkinliğe geçiş sırasında birçok anne-kız ilişkisini karakterize eden anne-kızın ayrılma sürecine işaret eder.
Öte yandan Demeter’in diğer kızı Despoina hakkında çok az şey biliriz. Persephone’nin aksine Despoina’dan günümüze ulaşan mitlerde ondan detaylı bahsedilmez.
Despoina’nın hikayesinin en detaylı anlatımı MS 2. yüzyılda yazan antik Yunan coğrafyacı Pausanias‘a aittir. Pausanias’a göre Despoina’nın doğum hikâyesi Poseidon’un Demeter’in peşine düşmesiyle başlar. Bu efsanede Demeter kızı Persephone’yi kaybetmenin acısıyla ve diğer tanrıların ilgisinden kaçmak amacıyla kendini bir kısrağa dönüştürür. Ancak deniz tanrısı Poseidon kendini bir aygıra dönüştürerek onun peşine düşer. Birlikteliklerinden Arion adında bir at ve bir kız olmak üzere iki çocukları olur.
Kız Despoina olarak anılırdı. Bu isim antik Yunanca’da “Metres/Leydi” anlamına gelirdi ve yüksek statü ya da saygıya işaret eden bir unvandı. Kızın adı o kadar kutsaldı ki, gizemlerine katılmamış herhangi birine gerçek adının söylenmesi yasaktı. Mora Yarımadası’ndaki Arkadya bölgesinde kendisine tapınılırdı ve annesine benzer şekilde doğurganlık ve toprakla ilişkili bir ilah olarak kabul edilirdi.
Onun kültü de Demeter ve Persephone’nin kaçırılışını ve geri dönüşünü kutlayan “Eleusinian Gizemleri” ile bağlantılıydı. Ancak Despoina’ya tapınmayla ilgili ayin ve törenler sır olarak saklandığı ve asla yazıya dökülmediği için tam olarak bilinmemektedir. Arkadya’daki Lykosoura arkeolojik alanının onun kültünün merkezi olduğu düşünülmektedir.
Kutsal gizem kültündeki “metres” rolü, birincil tanrının dişi olduğu ve toprağı ya da doğanın kendisini somutlaştırdığı birçok eski toplumda görülen “Ana Tanrıça” tapınmasına benzer şekilde, erken Arkadya’da güçlü bir ana tanrıça figürüne işaret edebilir. Bu örüntü genellikle anaerkil toplumlarla ilişkilendirilir ve Despoina gibi figürlerin bu eski geleneğin kalıntılarını temsil ettiği ileri sürülmüştür.
Bununla birlikte, modern yorumlar genellikle bu efsaneleri feminist teorinin merceğinden görmeye çalışır ve antik Yunan toplum yapısının karmaşık olduğunu göz ardı edebilir. Dolayısıyla Despoina “metres” rolüyle kadın gücünün ve toplumsal etkinliğinin önemini yansıtıyor olsa da bu mitlerin yorumlanması, bağlamları ve antik Yunan’daki toplumsal cinsiyet ve güç dinamiklerini anlamaya yönelik çıkarımlar karmaşık ve incelikli bir iştir. Bu büyüleyici bir inceleme olmasına rağmen, kesinliğin zor olduğu ve çok sayıda yorumun bir arada var olduğu bir alandır.
Her durumda, Demeter iki önemli tanrıça figürünün annesidir ve anne-kız ilişkisine dair olan bu mitler, eski zamanların önemli gizem ritüellerinin bir parçası olduğu kesindir.
