Baal… Sami halklardan Kenanilerin ve ataları Fenikelilerin tanrısı. Yağmur, bolluk, bereket ve tarım için başlıca öneme sahip lider tanrı. Marduk’un öncülü, Zeus’un habercisi, boynuzlu tanrılar içinde en meşhur olanı ve zamanla kilise tarafından şeytanlaştırılacak olan Baal…
Yazı dizisi – 1
Kelime anlamı ‘’efendi, sahip, lord’’ olan Baal, Levant bölgesinin yerel tanrısıdır. Fenikelilerle birlikte var olmaya başlayan Baal inancı, başlangıçta tarım ile ilişkiliydi. Ekinleri yeşerten ve halkı doyuran efendi Baal zamanla evrilerek farklı hallere bürünecektir. Ölüp dirilen tanrı olarak karşımıza çıkan Baal, kız kardeşi Anat tarafından diriltilmesi motifi ile Mısır mitolojisini hatırlatır. Yaz sonu ölen tanrı Baal’i, kız kardeşi Anat yeraltı dünyasından getirir ve onun dirilmesini sağlar. Böylece bahar gelir…
Tahtının bugünkü Lübnan dağlarının tepesinde olduğuna inanılan Baal aslında baş tanrı El’in torunu, Dagan’ın oğludur. Fakat ikisini de gölgede bırakarak lider tanrı yerine geçirilmiştir. Hava tanrısı olarak yıldırımlar, şimşeklerle anılır. Suriyelilerin hava tanrısı Hadad ve Hurrilerin Teşup’u ile aynı özellikleri taşır.
Baal kelimesinin anlamı dolayısıyla Doğu Akdeniz tanrılarının çoğuna Baal diyerek hitap edildiğini biliyoruz. Bu yüzden bölgede tanrıların hemen hepsini başına Baal gelerek kullanım gösterilmiş. Bu durum tanrı Baal’i eritmemiş olsa da zamanla sıfatlaşan bir duruma dönüşmüş. Birkaç örnek vermek gerekirse:
Baal Addir, Fenikelilerin bereket ve yeraltı tanrısıdır. Bugünkü Cebail, antik adıyla Byblos kentinin koruyucu tanrısıdır. Baal Addir kültü Kartaca’ya kadar yayılmış ve Kartaca’ya giden Romalı askerler bu kültten etkilenerek Jüpiter ile birleştirmiştir.
Baal Biq’ah, Lübnan kökenli iklim tanrısıdır ve düzlüklerin efendisi anlamına gelir. Beka Vadisi içerisindeki düz ve bereketli araziden adını alan bu tanrı, Baalbek şehrine adını veren tanrıdır. Helenistik dönemde Helios ile bir tutulmuş ve şehre Heliopolis adı verilmiştir. Bugün hala varlığını sürdüren Baalbek kenti dünyadaki en eski ikinci büyük tapınak kompleksidir. İçerisindeki tapınaklara yazı sonunda kısaca değineceğim.
Baal Şamim, Suriye kökenli, Palmyra’da tapınağı bulunan ve hatta Kıbrıs ve Kartaca’ya yayılım gösteren gök tanrısıdır. Cennetin efendisi anlamına gelen ismi ve kartal sembolüyle Romalılar için Caelus olarak adlandırılmıştır.
Baal Karmelos, İsrail’in Karmel Dağlarında yaşadığına inanılan kehanet tanrısıdır. İlyas peygamberin Baal rahipleri ile olan savaşında adı geçen tanrıdır.
Baal Hammon, Kartaca’lıların baş tanrısıdır. Hammon kelimesinin tütsü sunaklarının efendisi anlamına geldiğini, ateş ve maltız ile ilişkili olduğunu söyleyen araştırmacılar, her kötü ve istenmeyen durumda Baal Hammon’a adak adandığını ve bunun da ateş kurbanı olduğu söyler. Romalı yazarlar bu kurbanların bebekler ve çocuklar olduğunu yazar. Bu özelliği sayesinde Yunan mitolojisindeki Kronos, Roma mitolojisindeki Satürn ile birleşir. Genelde koç boynuzu ile betimlenen tanrı hilal içinde güneş sembolü ile tanımlanır.
Bu ve bunun gibi pek çok Baal tanrısı mevcuttur. Yaşamın, dinin, alfabenin ve pek çok yeniliğin adresi olan Doğu Akdeniz havzası ve çevresi tüm inançlara etki ettiği için, Baal inancı da kendini hemen her inançta göstermiştir. Fenikelilerin aktif deniz ticaretleri ve kolonileşmesi Baal kültünün yayılımını arttırmıştır. Ve sonunda tek tanrılı dinlere gelene kadar her boynuzlu tanrıda bir özelliğin göstermiş ve hepsine köken olmuştur.
