Çağlar DİDMAN
Anadolu birçok inanca ev sahipliği yapan çok köklü bir kültüre sahip bir coğrafyadır. Bu coğrafyada yaşamış her toplum, kendi kültürlerinin bir öğesi olarak zaman içinde bazı inanç pratikleri oluşturmuş ve bunlara göre yaşamını şekillendirmiştir. İnançlarının gereği olarak bazı mekânların kutsal olduğuna inanmışlar ve buralarda ritüeller gerçekleştirmişlerdir. Anadolu’da hem pagan hem erken Hristiyanlık döneminden kalan birçok kutsal mekân mevcuttur. Kutsal su kaynakları yani ayazmalar da bunlardan bazılarıdır.
Anadolunun her köşesine dağılmış bu ayazmalardan bazıları ele alalım. Bu Kutsal Su kaynaklarında ilki Efes-Selçuk’taki Kenkirus ayazmasıdır. Kenkirus denilen kutsal su kaynağı, bugün Vatikan tarafından düzenlenip turizme açılan Meryem Ana evinde bulunan kutsal sudur. Bilindiği üzere kötürüm Alman rahibe Katerin Emmerih, Hz. İsa’nın çarmıha gerildikten sonra Hz. Meryem’in Havari Yuhanna ile birlikte geldiği Efes’te yaşadığı evi vizyon şeklinde görmüştür. Vizyonunda evden karşıya bakınca Samos Adası’nı ve bugün evin civarında olanları gördüğünü aktarmıştır.
Bugün Meryem Ana’nın evindeki kutsal suyun tarihçesi ise çok daha eskiye dayanmaktadır. Roma İmparatorluğu’nun yönetiminde bulunan Grek kentleri kutsal yer kurma izini istemişlerdir. Bir süre sonra tapınaklar kanun kaçaklarının ve tutsakların sığınağı haline dönüşmüştür. Roma ise gerçek inanç sahipleri ile suiistimalcileri ayırt edecek durumda olmadığından her kentin elçi ve delillerini Roma’ya göndermelerini istemiştir. Bu sebeple Roma’ye gelen Efesliler, Diana’nın (Artemis) Delos Adası’nda doğmuş olamayacağını belirtmişlerdir. Kendi ülkelerinde Kenkirus Irmağı ve Ortygia Korusu bulunduğunu ve Leto’nun iki çocuğunu burada doğurduğunu da eklemişlerdir. Böylece koru ve suyun kutsallığı tescillenmiştir. Bugün Meryem Ana evinin bulunduğu yer Ortygia, kutsal suyun olduğu yer ise Kenkirus Irmağı’dır. Arvalia Vadisi’nde yapılan kazılarda evin aşağısında birçok adak eşyası bulunmuştur. Yine vadide tanrıça Artemis onuruna bir ay süren festivaller yapıldığı bilinmektedir. Bunlardan anlaşılacağı gibi Kenkirus Irmağı Tanrıça Artemis’e adanmış kutsal bir su kaynağı yani ayazmadır.
Anadolu’daki kutsal su kaynaklarından bir diğeri Skamandros (Karamenderes) Nehri’dir. Kaz Dağları‘ndan (İda) doğan nehir Truva Antik Kenti yakınlarında denize dökülmektedir. Bir söylenceye göre Herkül bir gün susamış ve İda Dağı eteklerini kazmaya başlamıştır ve böylece Skamandros Nehri ortaya çıkmıştır. Başka bir anlatıma göre güzellik ve aşk tanrıçası Afrodit Paris’in hakemliğinde Athena ve Hera ile yarışacağı güzellik yarışmasından önce burada yıkanmıştır. Nehrin bir diğer adı da Ksanthos yani ‘’Kızıl Su’’ dur. Çünkü burada yıkanan koyunların tüyleri kızıllaşmaktadır. Truva Savaşı’nın bir bölümü burada gerçekleşir. Homeros’un İlyada’sında okuduğumuza göre Skamandros kabararak Akha ordusunun üzerine yürümüş ve Akhileus bile boğulmaktan kıl payı kurtulmuştur. Hesiodos’a göre Skamandros Okeanos ve Tethis’in oğludur. Başka kaynaklara göre baş tanrı Zeus’un oğlu olarak geçmektedir. Truva Savaşı sırasında arkadaşı, kuzeni Partoklus’un öldürülmesi üzerine küplere binmiş ve Truvalıları kılıçtan geçirmiştir. Öldürdüğü Truvalıların cesetlerini Skamandros’a atınca nehir tanrı hiddetlenmiş ve ikisi arasında çetin bir mücadele başlamış. Akhileus boğulmak üzereyken tanrıça Hera Hephaistos’u nehrin üstüne sağlar ve sonunda Skamandros pes etmiştir. Böylece Akhileus kurtulmuştur. Ayrıca Truva’dan babası ve oğlu ile birlikte kaçan Aeneas tanrıça Afrodit tarafından bu nehir kıyısında dünyaya getirilmiştir. Eski bir geleneğe göre, Truvalı genç kızlar gerdek geceleri öncesi bu ırmakta yıkanırlarmış.
Hesiodos’un Thegonia eserinde belirttiği gibi titanlar Okeanos ve Tethys’in bir çok kız ve erkek çocuğu olmuştur. Bunlardan biri de Irmak Tanrı Maiandros’tur. Yani Büyük Menderes Nehri… Bir zaman bir tanrı olarak bilinen ve tapınılan Maiandros’a Milet halkı dava açmış ve tarlalarına ve limanlarına zarar veren tanrıya karşı dava açmışlardır. Davaya bakan hâkim yerinde inceleme yaparak tanrıyı haksız bulmuş ve tapınaklarında para bulunduğundan rahipleri tanrı adına cezayı ödemeye mahkûm etmiştir.
Kaynaklar: Halikarnas Balıkçısı- Merhaba Anadolu
Azra Erhat- Mitoloji Sözlüğü
