31 Ekim Cadılar Bayramı,
Amerikan toplumuna pompalanan Halloween,
Kadim tarım takviminde Samhain,
Hristiyan takviminde Azizler Arifesi,
Eski Türk takviminde Kasım günleri…
Ortak noktalara sahip, farklı kültürlerde ve coğrafyalarda bayram olarak kutlanan, güz döneminin en güzel hali olan bu tarihin derinliklerine birlikte inelim.
Kökeninin Kelt ve Germen toplumuna uzandığını bildiğimiz Samhain bayramı, tarım takvimi için öneme sahip bayramlardandır. Soven/Sowen olarak da anılan bu bayram aslında paganik inançların temelinde yer alır. Etimolojik olarak baktığımızda eski İrlanda dilinde “sam” yaz, “fuin” son demektir. Yaz sonu yani kış başlangıcıdır. Modern dönemde Halloween olarak karşımıza çıkan bu bayram Hristiyan dönemde şekillenir ve günümüzde kapitalizmin etkisiyle kutlama, festival havasına gelerek farklı formlara bürünür.
Bilinen en eski hali incelemeye başlayalım:
Germen kültüründe 1 Kasım hem Hasat Bayramı hem de Ölüler Günüdür. Kelt kültüründe ise 31 Ekim – 1Kasım yılbaşı olarak kabul görmüştür. Önceki yılın bitişi, yeni yılın başlangıcıdır. Yaz sonuyla birlikte hasat ve insan ölümüyle ilişkilendirilen bu zamanda yeraltı ve yerüstü sınırları bulanıklaşarak ölülerin geçişini mümkün kılar. Bu yüzden yeraltı ruhları, yer üstündeki insanları ziyaret ederler. Ruhlardan korunmak amacıyla maskeler takan, farklı kostümler giyen insanların amacı kötü ruhların dikkatini çekmeden geceyi geçirmektir.
Ana temasının ölüm olması, doğanın ölümüyle ilintilidir. Doğa ölmüş, hayat dolu bahar günlerini yitirmiş ve kışın soğuk günleri başlamıştır. Hatta Kasım başındaki rüzgarın ölüler ülkesinden geldiğine bile inanılmıştır. Britanya kültüründe de Kara Ayların başlangıcıdır. Zamanın döngüselliği dolayısıyla bir bakıma gelecek olan baharı da müjdeler. Bu yüzden ateş kültünün önemi artar ve Samhain’de ateşler yakılır. Tanrıları memnun etmek için kurbanlar adanır ve büyük ölçekli ateşler eşliğinde kutlama yapılır. Yakılan kutsal ateşi gece sonunda korumak amaçlı evdeki ocağa aktardıkları ve yaşatmaya çalıştıkları olur.
Hasat zamanı gelmiştir, depolar yiyeceklerle doldurulacaktır ve kara kış için yapılan hazırlıkların son demleridir. Toprağın dinlenme mevsimi, insanların derin düşüncelere dalma vaktidir. Aynı zamanda fal sezonudur… Druidlerin ve Kelt Rahiplerin gelecek yıl ile ilgili kehanetleri bu tarihlerde gerçekleşir. Kısmet bulma ve görücüler içinde uygun zamandır.
Roma’nın Kelt topraklarını fethinden sonra Samhain bayramı ile Roma’nın iki önemli bayramı birleşmiştir. Romalıların ölülerini anmak için Ekim sonundaki bayramı Feralia ile ağaç tanrıçası Pamona’nın günü – ki bu ağacın elma ağacı olduğu yerler vardır – , Samhain ile birleşir. 31 Ekim’de elmalı tart yapıp tanrılara sunma geleneği buraya dayanmaktadır. Ritüel yapılırken yakarılan ilahi şöyledir:
O Tanrıça
O Tanrım
Zamanların sonuna geldik
Karanlıklar çok yakın
Hazırlıkları olana ne mutlu
Onlar bilir ki
Her karanlık ışık ile son bulur
Karanlığın en yoğun yerinde ışık gelir
O Tanrıça
Ölümsüz anne
Yaşayan her varlığın annesi
O Tanrım
Ölümsüz baba
Yaşayan her varlığın babası
Işığınızla beni kutsayın
Dilerim ki öyle olsun
(Erhan Altunay / Kadim Cadılık Öğretisi: Wicca – Destek Yayınları)
Paganizm, Hristiyanlığın içinde yaşamaya devam ettiği için tarihsel olarak bayramları rahatlıkla takip edebiliriz. Papa IV. Boniface 609’da Panteon tanrılarını Hristiyan şehitlerinin onuruna adamasının ardından 13 Mayıs’ı Katolikler için Şehitler günü ilan eder. Fakat Papa III. Gregory bu kutsal günü 1 Kasıma taşır. Sonuçta Panteon Tanrıları ve Azizler birleşmiştir. 9. yüzyıla gelindiğinde Hristiyanlık Kelt topraklarına yayılmıştır ve Kelt kültürü ile Hristiyanlık kültürü birbirine karışmıştır. Kilise eski ve yeni kültürü harmanlar ve 2 Kasım’ı Tüm Ruhlar Günü ilan eder. Şenliklerde ateşler yakılır, korkutucu kostümler giyilir, geçit törenleri yapılır. Eski bir Kelt bayramı olan “Samhain” artık “All Saint’s Day” olmuştur. “All Hallow’s Day” yani Tüm Kutsallar Arifesi olarak anılmaya devam eder ve bugün Azizler Arifesi dediğimiz kutsal güne evrilmiştir.
Eski Türk takvimine baktığımızda Kasım günlerine rastlarız. 8 Kasım’da başlayıp 6 Mayıs’a (Hıdırellez) kadar devam eden güz dönemi, tarım takvimine dayalıdır ve bir bayramdır. Genellikle günümüzde Trakya Türklerinin kutladığına şahit oluruz. Trakya topraklarından geçen Kelt toplumu ile bağlantı kurmak mümkündür. Tıpkı Kelt toplumu gibi Türkler için de mevsim döngüsü yaz ve kış olarak ikiye ayrılmıştır. Sadece Türklerde ya da Keltlerde değildir, tüm Kuzey Yarım Küre halklarının takviminde güz bayramını Ekim sonu Kasım başı olarak görülür. Bu durum Kuzey Yarım Küre’nin mevsimsel döngüsünden başka bir şey değildir.
Samhain tarım bayramından Azizler Arifesine, oradan da Hallowen’e evrilen bu kutlama Kapitalizm için bir fırsattır. Tıpkı Noel Baba’nın Coca Cola markası için yeniden tasarlanmış olması gibi, Hallowen’de alışverişe yönelik bir tasarıya dönüşür. Cadılar Bayramı olarak andığımız bugünde özellikle Amerikan halkı tarafından eğlence, alışveriş, sinema sektörü haline gelir. Avrupa’ya nazaran Amerikan halkı bugünü festival tadında kutlar. Bunun sebebinin 19. yüzyılda Amerika’ya gelen İrlandalıların geleneğini devam ettirmesi, Kızılderililerin gelenekleri ve eski koloni adetlerinin birleşmesi olduğu düşünülür ve günümüz Amerikan Cadılar Bayramı son halini alır. Şeker mi şaka mı diyerek çocukların etrafında koşuşturan korkutucu kostümlü insanlara rastlamak artık Cadılar Bayramının eksik olmayan manzarasıdır.
Peki gelelim bal kabağına…
Özellikle sonbahara giriş yaptığımız Eylül ayından itibaren “Hello Pumpkin” yazılarının arttığını gözlemlemişsinizdir. Bunun sebebi yine Samhain bayramına dayanıyor. Eski adetlerde Samhain gecesinde dışarıda dolaşmak tehlikeli bir işti. Kötü ruhlardan korunmak için korkutucu kostümler giyildiğinden bahsetmiştim. Fenerli Jack efsanesi tamda bu günlere uzanır.
Kumarbaz ve çok kötü bir adam olan Jack bir gün şeytanla kumar oynar ve kazanır. Kazanmasının karşılığında şeytandan bir isteği vardır. Jack asla cehenneme girmeyecektir. Ölümünün ardından cennete gidemeyen, cehenneme de giremeyen Jack dünyada, yaşayanların arasında kalır. Arafta kalmanın azabı ile acı çeken Jack’in ruhu elinde bir fener ile dolaşır ve insanlara fenalık etmek için fırsat kollar. Elindeki fener bazen oyulmuş bal kabağının içindeki ışıkla da gösterilir. Bu kısa İrlanda halk masalının versiyonları vardır. Jack’in şeytanı kutuya hapsetmesi ya da içki yarışında şeytana yenildiği halde onu kandırması dolayısıyla lanetlenmesi gibi farklı anlatımlara da rastlamak mümkündür. Her durumda Amerika’ya göç eden İrlandalılar sayesinde yaşamaya devam etmiş ve Halloween bayramının ana karakteri olmuştur.
Sonuç olarak tarıma dayalı, doğayla uyumlu bayram, geleneklerini kaybetmemesine rağmen Semavi dinlerden Hristiyanlığın etkisi ile “güz başlangıcı ve ölüm” sıfatını kaybeder. Eski halk masallarında yaşama tutunarak günümüze gelir ve evrilerek nesillere aktarılmaya devam edecektir..
